ŞÎÎRÊ ÇİKA.?

Cewabê na persê ca bi ca, kes ra kesî vîrîna ra. Gore tayînan,

Şîîrê, çar tene çarmînê yan de rêzkerdena alincan/cûmleyan a.

Şîîrê, temburê (saz ê) maşiqî, nazê Dewreşî ya

Şîîrê, sewdaya gula, awazê bilbila

Şîîrê, nîyaz kerdena haştîyê, îqrar dayêna waştîya

Şîîrê, axuzarîya, hesreta, û kîlite sewda sîyayêya

Şîîrê, zerîya şaîrî/ê ra hereknayena hîsanê xorîyana

Şîîrê, zê/sey qertalê de xeşîmî, serê koyê berz î de asmenê kewêyî re kilama sewda vatena. Ne tarîf kerdîşê şîîran şaş nîye.

Lê, mi gore,

Şîîrê, Harde şaîrî/ê de gozê axwa zelal a ke bi eşq herekîna û can dana xozayî ya.

Şîîrê, zê meşa hengimenî bi hîssane xorîyan û bi îmgeyanê efsunan petega cuyêyî de eşq û sewda xemelnayêna.

Şîîrê, zonê jû Gerîla de kilama Azadîyê, gipikê gile jû darê de bi eşq rakerdayena çîçege ya.

Şîîrê, qefsingê maya xo de xeyalkerdîşê rakewtêna jû domanekê de sewî ya.

Şîîrê, demanê lêl an û bêbextan de zerrîya însanî de

Omid î hevenayêna.

Bi vatîşê de bîn şîîrê, bi hîssanê xorîyan hama bi usil û qeydeyan bi çekuyan kaykerdîş û bi xemlûxêz resmê fikran viraştena.

Kilmekî ma şîkînîme xelî numineyanê vînasîyan/nîyanenan rez bikerîme , Lê, wacim nêkeno.

Zanîno, şîîre têdima rezkerdena çekuyan nîya. Xo ra têdima rezkerdena çekuyan ra şîîrê nêvajîna kî.

Şîîrê de tema, hîssê xorî, qafîyê, redîf, usil û qeydeyî esase. Şîîrê de ke Îmge û bi hîsdarîya xorîye fikrayîş çîne bo, şîîrê rut û rupel manena.

Şarê ma seba kê zonê xo qedexe bî, destê xo de Edebîyato nuştîş çîn bî, şîîrê xo wext, wext zê deyîran bi fek kî vatêne. Wexto ke hega de, Mergê de, ya kî bax û

baxçêyan de xebetîyêne, seba ke wext rind derbaz bo, xelî wextî şîîrê xo bi qeydeyê Deyîre/kilame vatêne.

GORE YÊ BABETA BEJÊ/ÇEŞÎDÊ ŞÎÎRAN,

Gore babeta xo, çeşîde/bejê şîîran zafê. Lê ma şîkînîme çend numineyanê esasîyan bi na qeyde tesnîf bikerîme/rez bikîme.

1- Şîîrê Lîrîkî

2- Şîîrê diramatîkî

3- Şîîrê satirîkî

4- Şîîrê pastoralî

5- Şîîrê destankî – (şîîrê Epîkî)

6- Şîîrê Dîdaktîkî – (şîîrê satirîkî)

Çime……: ( 1- Dilçin; Cem, Türk şiir bilgisi, bizim büro basimevi Ank.)

ŞÎÎRÊ LÎRÎKÎ

Edebîyatê yunanê entîkî de seba ke şaîran, şîîrê xo bi Temburê Lîr (Lyre) vatene, namê Temburî gureto. Şîîrê ke bi hîs û fikran û bi zonê zerî vajîne, (nîvîsîye) şîîrê Lîrîkî yê.

Wexto ke şîîrê de Lîrîkî ame wendîş, merdim zaf beno hîsdar û bine tesîre şîîrê de maneno.

Numine ……….. : HEWNÊ Mİ

Şîîrê…..: îbrahîmê Xaşxaşê.

Sewda welatê ma, royê ma de ke nêherekîyêne

Xeyal û hewnê ma yê renginî, serdinîya xerîbîyê de

Eşqê raştîkenî ra marum mendêne, sewî mendêne.

Ez hewnê xo yê renginîde, kalêka Çilkanîya sipîyê de

Qefsingê waştîya xo ya bejntîtalê û gerdangazê de bîyane emşo…

Ma bi tesîrê axînanê xo yê vilê çewtan û axuzarîya seran têviranê de

Bi îmgeyanê şîîranê sewda kay kerdêne derg û derg bi sahatan

Henî bîbîme serxoşê eşqî ke, çimanê ma ra helmê sewda sîyayê darîyêne we…!

Rojî tîkila Koyê Bîngolî ra

Zê azebê de eşîrê giran, giran û bi huyayîşê de gulin

Çim şiknêne deşta Gimgimî.

Xoza wo ke hedî, hedî têra bîyêne, cuyê xemêlnêne.

Vîçê vîça çuçikan, qaqê qaqa gorgeçînan

Û xuşîna derê û derxulayan ra eşq herêkîyêne.

Vayê rojawanî yo ke nermik, nermik sipitêne

û porê waştîya mi şanê kerdêne ti vatêne ma re kilamê sewda lornêne.

Dem rengin bî, nê derd bî, nê kî xem bî

Seba ke tilsim mêxerepîyone û romantîzmê Demî mêxelesîyone

Ma bi çekuyanê fîrazan Goşkar bawa yî re; xo re dîwa kerdêne.

Ez û waştîya xo kêf û refê xo de bîme, bextewar bîme..!

Buriskî re nêmano

Bi gurêyîna kamaxî hewnê mi ke heremîya

Tilsim kî xerepîya.

Banî, hîyatê û kulînde pêser, pêser

Bî zê vergê de harî û ramit ra mi ser.

A haylemê de mi re sebîbî nêzanêno.

Sahatan ra dima zuqaxanê Berlîn î de tayê amaybî ra xo.

Şewê tarî û mijin,

cadeyî zîftin û xijin, hewa qirêjin

Lê, ez a xeyalwêran kî gejin, gejin dormelayê banan de cerêne çimê şewê de.

Axx, ax..!

Buriskê kamaxî ke hewnê mi mêxerepitêne

Mi çekuya xo ya peyêna efsunîyê kî waştîya xo ra vatêne.

2- ŞÎÎRÊ DİRAMATÎKÎ

Seba ke, hadîsayanê diramatîkan bi hîssanê xorîyan hama bi qeydeyê tîyatro yî anê ra zon, ci ra şîîrê diramatîkî vajîno.

Bi vatîşê de bîn, şîîrê ke sahna de nîyadoxan verde jû hadîseya diramatîkê bi qeydeyê kayê tîyatroyî wanene/îcra kene, ci ra şîîrê diramatîkî vajîno.

Mavajîme şîîrê Opera şîîrê dramatîk î yê. Edebîyatê Rojawanê Ewrupa de Corneîle, Racîne, Shakespeare na katagorî dere û şîîranê diramatîk de numine yê hewlê.

Şîîrê dramatîk re şîîra Akman Gedîkî kî jû numine ya.

EZ JÛ XEZALÊ BÎYA

Şîîrê.....: Akman Gedîk.

Ez jû xezale bîya sere koyan de

Ca û mekanê mi

Serê ne koyan bî

Vazdêne şîyêne a sere

Amêne na sere

Serê zinarî ra vindetêne

Matê vaşî mendêne

Zerrê qilaşê kemerî de se vejîyo

Çarê çîno

Ez gere biresî ê vaşî, biwerî

Zerrê mi de henî verdêne ra

Kiraw gina çimanê mi ra

Hestîrê mi zê şîlîye

Ko û deştî bî çuçikê payîzî

Firr dayî, şî

Rojê,

di asinê serdinî

nayî peyê vilê mi ra

asin zê gayê de borî qorra

zereyê mi de çîyê visiya

ruyê mi oncîya, gonî mi de bîyê zîwa

cane mi bî serdin ez merda şîya.

Vanê ke, merdena mi dime aşme nêvejîya

Şewe bîya di lete, şermayîya.

Ez ju xezala hale xo de bîya

Çimane mi de deştî

Helmê mi de tîje vejîyene

Wa heq pirnikanê ê gonîweranê

nêçîrwanan ra bîyaro

guna mi bibo marêde sîya

bipilosîyone vile înan ra

mi vayî ra waşt

telîyê kengerî ra

na merdena mi xo vîrî ra mekerê

zerarê mi kamî re bî hela vajê

no hard û Asmên

çimanê min ê rindekan de şeqetîya şî.

Jû omidê mi mend

Na nêheqîye bêro vatene

Wa şanikan de beno ke bêro vatene

Omide mi şima yê

Însanê zê însanan...

ŞÎÎRÊ SATİRİKÎ

Şîîrê yê ke jû şexisî, jû durimê de taybetî, ya kî jû hadîseyê bi hewayê yarenîyê rexnê /kritîk kene, şîîrê Satirîkî yê Şîîranê Satirikî de

çiqas ke reça şîîrê Dîdaktîkî bibone kî, katagorîyê (şîîrê Dîdaktîkî) de nêhesebnîne.

Şîîranê nîyanenan/vînayenan ra, Edebîyatê Dîwanî (Divan Edebiyatı) de, bi çîyê lexî/yarenîyê/tinazî kerdene ra (hîcîv) vajîno.

Lê,Edebîyatê Şarî (Halk Edebîyati) de kî, bi namê kritîkî, hama gege bi uslibê de sert, bi jû şexisî yarenîyê û rexne kerdîşî ra kî (taşlama) vajîno.

SOTERÎ

Şîîrê……: Îbrahîmê Xaşxaşê.

Ez vano qêt herb çîne bo

Ti vana Hard û Asmen mi re bo

Ez vano kîn û kîbir xirabo

Lê, ti fam nêkena soterî.

Kerfersend mi ra zulim mêke

Cad ke mi ra tayê fam

Wa to re be Quddûs û Mekke

Çi ra mi fam nêkena soterî.

Dînya mi re besa to re kî

Mi mêtaşe zê hurakî

To ke ez birna zê birekî

Ti kî mi de xelesîna soterî…

Kerfersend mi ra zulim mêke

Cad ke mi ra tayê fam bike

Wa to re be Quddûs û Mekke

Çi ra mi fam nêkena soterî.

ŞÎÎRÊ PASTORALÎ

Çekuya Pastoralê, çekuyê de fransizkî ya.

Şîîrê Pastoralî seba ke cuyê şîwanan û xozayîya tebîetî sera, ya hetê jû Hozanî ra ya kî hetê şiwanan ra nivîsîyê, ci ra şîîrê Pastoral î vajîno.

Warê şîîranê Pastoralan de ebe çekuyan û îmgeyan kaykerdene çîna. Xeml û xez çîno.

Xozayîyê û otantîk/naturelîyê bingeyê ne çeşîd/bej ê şîîrî yê.

Di şaxê xo este.

1-ÎDÎL.........: Vera rindekîyê û otantîkîya tabîetî de, vatîşê zerî de, bîyayîşê şaîrî yo.

2- EGLOG…....: Bejê na şîîrê kî ya hetê şîwaneyê ra, ya kî hetê Hozanê ra, hama bi hîsdarîya şîwaneyî, eşq û rindekîya xoza yî zon ardene ra Eglog vajîno.

ZİWANÊ MAYA Mİ.

Şîîrê…..: Denîz Gûndûz.

Serê zerrîya koyî de yew lawike nimite ya

Rengê xo sûr, Lewê xo kewê, destê xo destê Mazêre de

Helmê demê merdeyî tey lûq danosey şayê maran

Kelê ci sey deryayî tew dîno, çilqîno

Sey şitê bize sipe-sipe gîrîno

Vengê vengê vayî de.

Şiwaneyê bize, birayê mazêre, verfekê koyî

O kaleko erdîşsipena lawuke vano, bêveng

Wexto ke çekuyê xo yew bi yew kişîne sere zerrîya koyî de

Destê xo giredaye, ziwanê xo kîlitkerde

Meyîtê xo sey hewre gilê koyî, gilanganê Mazêre ra darde kerde

Zanê, erd şayîdo kan o, meyîtê ey ra yew cewabe vejeno

Sey yew kitabe kanîveşnenê, vay dane wele

Û wela ey nika, newe ra û newe ra

Gilanganê mazêre de, şitê bize de, sere zerrîya koyî de.

ŞÎÎRÊ DESTANKÎ (ŞÎÎRÊ EPÎKÎ)

Edebîyatê Yunanê Antîkî de, qesêkerdîş, hîkayê, kilamê (şarkı) bi taybetî şîîrê qehremanîyê mana xo “Epos “ a. Çekuya Epîkî, Epos ra virazîya.

HÎRE CÊNÎYÊ AZADÎ

Şîîrê......: Alî Şeker

(.....)

Koranîya sîyaye daye

Reyna ez amayêna kîştene.

Orte nake Ewrupa de

Zereyê mi zaf jandano

Reyna wela sîyaye kewtene

Mîyanê çimanê min ê esmeran ra.

Ey însanetîye, ey Ewrupa

Perdeya sîyaye amayêna çimanê şiman

Şiman nêzanitene ke,

Her bawarîye de para ma însanan re

Teyna yew berzînowelin maneno, na dinya de

Sara, Rojîn, Ronahî

Serran ra serra 2013î

Aşma çeleyê zimistanî de

Rojan ra çarşeme, newê aşme

Durî ra yew gazîye ameye

Reyna gonîya ma kurdan amayêne rijnayene

Hîrrê zerrî, hîrrê gulî, hîrrê cênî ameyî kîştene

Wela harde mi rakewtîye bîye, hewno şîrîn de

Orxanê /lîhêf/ vara sipîye, anitîbî xo ser koyanê berzan

Verva bi usarî bî

Ti a çax, mi harde sîyayî de bîvîne

Ez çeneka şaranê esmerana.

ŞÎÎRÊ DÎDAKTÎK Î (şîîrê satirikî )

Çekuya Dîdaktîkî, fransizkî “Dîdaktique“ ra namê xo gureto (êna). Çeşîd/bejê na şîîrê ra Edebîyatê musnayene/talîm kerdîşî kî vajîno. Bi vatîşê de bîn, şîîrê dîdaktîkî, vengdayîşê raştîye yê/heqîqatî yê.

Mani, burkan û dîwa yî kî na katagorî dere. Xelî Şîîrê Yunus Emre yî bi qedey Şîîrê Dîdaktîkî yê.

Not: Na tema ser kovara Vateyê humare 51yîne de Mîhrîban Kanate kî fikre xo nîvîsnay bî. Seba ke mi Mîhrîban Xanime ra istifade kerd, ci re teşekur kenane.